NVZA: ‘Nú doorpakken met uniforme toedieningsregistratie’

Ziekenhuisapotheker in het Westfriesgasthuis

Het heeft wel nieuw momentum gekregen nu het ministerie van VWS zich er achter schaart. Van der Schors: “Laten we hierin als Nederland zo nodig gidsland zijn, maar laten we het in ieder geval gaan doen.”

Tjalling van der Schors, ziekenhuisapotheker in het Westfriesgasthuis en voorzitter van de NVZA (Nederlandse Vereniging Ziekenhuis Apothekers), hoopt van harte dat een volgend kabinet werk maakt van het verplicht doorvoeren van uniforme barcodering op primaire medicatieverpakkingen. Te lang is het overgelaten aan de markt om hiervoor te zorgen.

In 2015 stelde de NVZA zich al op het standpunt dat barcodering tot op de primaire verpakking nodig is voor een veilig registratiesysteem tot op toedieningsniveau. Demissionair minister Schippers van VWS heeft zich hier achter geschaard nu een rapport van Capgemini duidelijk de voordelen aangeeft: naast tot 21 miljoen euro per jaar aan kostenbesparingen voor de zorgketen ook het elimineren van toedieningsfouten. Aan het rapport werkte onder meer de Werkgroep barcodering Geneesmiddelen mee, waar Van der Schors in eerste instantie op eigen titel in was gevraagd.

Weinig volledige toedieningsregistratie

Op dit moment heeft een beperkt aantal ziekenhuizen een volledige toedieningsregistratie voor medicatie, om fouten in het toedieningstraject te voorkomen. Slechts weinig ziekenhuizen maken in de volle breedte gebruik van barcodering bij toediening van medicatie. Niet alle geneesmiddelen beschikken over een barcode op de primaire verpakking. Sommige ziekenhuizen brengen zelf barcodes aan op geneesmiddelen: een arbeidsintensief en duur proces dat gevoelig voor fouten is.

Het Westfriesgasthuis heeft de toedieningsregistratie inmiddels volledig gedigitaliseerd, waarbij gebruik wordt gemaakt van het registratiesysteem van MedEye om te controleren of de voorgeschreven medicatie overeenkomt met de medicatie en de dosering die een patiënt krijgt. Een goed systeem voor een belangrijk deel van de geneesmiddelen, maar zeker niet alle medicatie, meent Van der Schors. Beter is een landelijk uniform verplichte barcodering van primaire medicijnverpakkingen. Dan kunnen alle geneesmiddelen bij toediening gecontroleerd worden.

“Medicatie zoals antibiotica wil je niet open hoeven maken om te kunnen registreren. Uitgangsproducten zoals een ampul of een flacon zijn nu ook niet gecodeerd, wat een goede controle tot en met de toediening lastig en complex maakt. Bovendien past sommige medicatie, zoals een vernevelaar, helaas niet in de MedEye.”

Geen controle bij toedienen

“Er worden nog altijd vrij veel fouten gemaakt bij het toedienen van medicatie, stelt Van der Schors. “Zo’n 35 tot 40 procent bij het voorschrijven, 10 procent in het logistieke traject en ongeveer de helft van alle medicatiefouten bij het toedienen. In die eerste twee fasen is de controle al sterk verbeterd. Maar bij het toedienen is er geen controle meer. Degene die toedient, heeft natuurlijk niet de verkeerde intentie, maar menselijke fouten komen gewoon voor.”

Hier is nog veel veiligheid in te bouwen, zoals met een uniforme barcodering om ook de laatste stap te controleren, meent Tjalling. Door de identificatie van een medicijn direct bij het toedienen te koppelen aan het medicatievoorschrift en de patiënt, krijg je een closed loop.

Tjalling van der Schors: 'Wij zijn als NVZA blij met het standpunt van Schippers, maar er moet nu ook echt doorgepakt worden met beleid.’

FMD: gemiste kans

De Falsified Medicines Directive (FMD), die per 2019 EU-wijd in alle 27 lidstaten ingaat, is volgens van der Schors een gemiste kans als het gaat om toedieningsregistratie. “Wanneer in deze verordening barcodering productidentificatie was opgenomen op het niveau van de primaire verpakking, dan had de FMD patiëntveiligheid bij toediening sterk verbeterd. Nu voegt het op dat niveau niets toe, want het gaat niet verder dan de secundaire verpakking. Ik heb sterk het gevoel dat FMD is bedoeld voor de veiligheid van het handelskanaal, niet van de patiënt.”

Het complete registratiesysteem dat op EU- en op landelijk niveau moet worden opgezet, is bovendien niet waterdicht. De FMD vereist scanning van de verpakking bij de ter hand stelling door een apotheker. Maar die ter hand stelling gebeurt bij het baxteren op een ander moment, dus is er geen closed loop. “Bovendien is er nooit een gedegen impactanalyse geweest van de FMD op bijvoorbeeld economisch niveau en het niveau van de veiligheid. Er is gekeken naar de kosten voor het invoeren van scanningapparatuur. Maar wat de verdere gevolgen zijn voor apothekers, ziekenhuizen en patiënten, dat is niet in beeld gebracht. Het is dus ook niet duidelijk of er eventueel nadelige gevolgen kunnen zijn voor de patiëntveiligheid door dat er te veel vertrouwd gaat worden op terugkoppeling tijdens de ter hand stelling.”

Handschoen opgepakt

De KNMP en de NVZA hebben initiatief genomen voor een impactanalyse, omdat inzicht wel nodig is – nu, niet over twee jaar. Ook voor de overheid ziet Van der Schors hier een rol weggelegd. Maar los van deze impactanalyse hamert de NVZA-voorzitter er op dat Nederland zo nodig een voortrekkersrol pakt bij het invoeren van de ook door VWS gesteunde toedieningsregistratie met barcodering op primair verpakkingsniveau.

Betekent dit niet dat medicijnproducenten opnieuw op kosten worden gejaagd? “Natuurlijk zullen verpakkingslijnen moeten worden aangepast. Maar de enige verandering is dat een barcode op kleiner niveau wordt aangebracht, niet op het doosje maar op de individuele verpakking van een pil of capsule. De gegevens blijven gelijk, zoals het batchnummer en de expiratiedatum. Het bestaande registratiesysteem kan ook hetzelfde blijven. In de VS heeft de FDA dit afgedwongen. Dat kunnen we hier ook. Bovendien zitten er ook duidelijke kostenvoordelen aan verbonden.”

Codering op primair niveau had eigenlijk geregeld moeten worden met de FMD-wetgeving, maar overheden en beroepsorganisaties lijken zich volgens Van der Schors te laat te hebben gerealiseerd dat deze mogelijkheid er was. De farmaceutische industrie heeft een sterke lobby gevoerd om de registratie op doosjesniveau te houden. Dat biedt hen bijvoorbeeld het voordeel dat zij beter in staat zijn om parallelimport in de gaten te houden.

Van der Schors: “Wij zijn als NVZA blij met het standpunt van Schippers, maar er moet nu ook echt doorgepakt worden met beleid. Als het kan met zoveel mogelijk EU-landen, maar anders in ieder geval in Nederland. Dan moeten we maar een voorbeeldfunctie hebben. Het belang van de patiënt staat voorop.”

Onderzoek Capgemini, Kamerbrief Schippers

Minister Schippers liet begin februari 2017 de Tweede Kamer weten dat het invoeren van barcodering voor primaire medicijnverpakkingen in Nederland voortvarend opgepakt moet worden door alle betrokken partijen. Schippers baseert dit standpunt op de uitkomsten van een door VWS geïnitieerd onderzoek van Capgemini Consulting: ’Barcodering op de primaire verpakking van geneesmiddelen in ziekenhuizen; een kosten-baten analyse’.

Algemene invoering van een uniforme barcode op primaire verpakkingen (zoals een individuele celverpakking voor een pil of capsule) leidt tot:

• Directe baten in de zorgketen tot jaarlijks 21,4 miljoen euro.
• Een geringere kans op overlijden
• Betere kwaliteit van leven
• Minder kosten om procedures bij schade af te handelen.

Met het gebruik van de GS1 DataMatrix kan worden gecontroleerd of de juiste patiënt het juiste geneesmiddel in de juiste dosering, in de juiste toedieningsvorm op het juiste tijdstip krijgt toegediend. Minister Schippers zegt in haar brief aan de Tweede Kamer: “De invoering van een technisch gegeven als barcodering op de primaire verpakking van geneesmiddelen lijkt dus kosteneffectief te kunnen worden geïmplementeerd maar levert vooral een aanzienlijke bijdrage aan de verbetering van de patiëntveiligheid. We kunnen daarmee dus verder aan de slag om de invoering op te schalen. Dat is de reden dat dit voortvarend opgepakt dient te worden door betrokkenen.