De zes leukste weetjes over barcodes in de gezondheidszorg

Met een barcode op een product kun je van producent tot en met patiënt het geneesmiddel of medische hulpmiddel traceren. Wel zo veilig en efficiënt.

Zes leuke en nuttige weetjes over barcodes in de gezondheidszorg

1 Barcodes in de zorg al sinds jaren ’70 voortdurende inspanning

Barcodes in de zorg zijn er al sinds 1970. Toen al was er een voortdurende inspanning van zorginstellingen om barcode-technologie toe te passen. Het was pas in de vroege jaren 2000 dat de eerste rapporten verschenen waarin stond dat er teveel onnodige medische fouten werden gemaakt en dat de kosten van de gezondheidszorg steeg. Het verlangen naar barcodes met hun toepasbaarheid groeide.

Niet voor niets dat de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) in 2004 oordeelde dat barcodes moesten worden gebruikt op geneesmiddelen. Vooral om ervoor te zorgen dat nagemaakte of verlopen medicatie niet meer kon worden toegediend aan patiënten. In 2007 en 2008 sprak de Annual Healthcare Information and Management Systems Society (HIMSS) zich ook uit: “Het gebruik van barcodes krijgt hoge prioriteit. We willen medische fouten verminderen en de veiligheid van patiënten bevorderen.” De bal begon te rollen.

2 Doorbraak in Nederland door commitment Universitaire ziekenhuizen

Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) kiest voor de GS1 standaard. Het was een doorbraak in 2008. De andere ziekenhuisorganisaties zoals de Vereniging van ziekenhuizen (NVZ) en de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) volgden iets later en zeiden: ‘We zien de GS1 standaard als dé standaard voor de zorg.’ Er werd ook een doelstelling aan vast gehangen: eind 2012 zijn alle primaire en secundaire verpakkingen voorzien van GS1 codering (GTIN, batch- en/of serienummer, expiratiedatum), bij voorkeur in een GS1 DataMatrix.

3 Internationale- en nationale wetgevingen bepalen de koers

Regelgeving vanwege de overheid wordt een motiverende factor, maar ook de wens van ziekenhuizen zelf om hun processen te verbeteren en hun kosten te reduceren neemt toe. Europa bindt in 2011 de strijd aan met nepgeneesmiddelen, de zogeheten Falsified Medicines Directive (FMD). Er komt een richtlijn: elke geneesmiddelverpakking in Europa beschikt vanaf 2019 naast de productcode ook over een uniek serienummer.

Ook worden stappen gezet met barcodering op medische hulpmiddelen. Traceerbaarheid is de koers, want in 2017 wordt onder toeziend oog van het ministerie van VWS door de sector afspraken bekrachtigd en komt er het ADC (afspraken eenduidige codering). Daarop volgde het Landelijke Implantaten Register (LIR) met straks ook de Medical Device Regulation (MDR) dat in aantocht is.

4 ‘Wanneer een pak melk beter traceerbaar is dan een kunstknie‘ (2013)

In 2011 werden in de Tweede Kamer aan voormalig minister van VWS Edith Schippers vragen gesteld over de invoering van uniforme barcodering op geneesmiddelen en medische hulpmiddelen. In 2013 kwam er meer schot in de zaak toen Tweede Kamerlid Van Veen tijdens het vragenuurtje over het ontbreken van een standaard productcodering voor medische hulpmiddelen in ziekenhuizen vragen stelde aan de staatssecretaris:

‘Voorzitter. Patiënten in Nederlandse ziekenhuizen lopen onnodige risico's. Supermarkten hebben streepjescodes tot algemeen goed verklaard. Daar hebben we allemaal profijt van. Het lukt echter maar niet om in ziekenhuizen die uniforme codering van de grond te krijgen. Ziekenhuizen plakken stickertjes van bijvoorbeeld borstimplantaten of kunstheupen in schriftjes en hopen maar dat de gegevens op de juiste plek in de medische dossiers terechtkomen. Het is makkelijker een pak melk dat over datum is terug te vinden dan een kunstknie in een ziekenhuis. Dat is onnodig en een risico voor de patiëntveiligheid.’

Samengevat antwoord van staatssecretaris van Rijn, dat hij voorstander is om dit met de sector na te gaan en snelheid te maken met het introduceren en hanteren van uniforme productcodes. ‘Dat is de reden dat wij niet alleen praten met de zorgaanbieders, maar ook met de fabrikanten en GS1 Nederland. Ik ben dus zeker bereid om met de sector, de fabrikanten en deze standaardiseringsorganisatie te spreken om na te gaan of wij in Nederland al een aantal stappen kunnen zetten, vooruitlopend op Europese regelgeving.’

5 Barcode op medicijn reduceert foutkans fors

Ziekenhuisapothekers pleiten voor uniforme barcodes op de kleinste eenheden, bijvoorbeeld op een pil of ampul. Hiermee moet het aantal medicatiefouten flink worden verminderd. Die oproep werd in 2013 gedaan na een onderzoek van een internationale werkgroep van GS1 Healthcare. Het onderzoek wees uit dat het aanbrengen van uniforme barcodes op de kleinste eenheden het aantal medicatiefouten met ruim veertig procent vermindert. In 2011 ging het Antonius Ziekenhuis in Sneek al van papier naar digitaal. Ziekenhuisapotheker Dr. Michiel Duyvendak zei daarover in een interview dat zij de afgelopen jaren duizenden missers hebben kunnen voorkomen bij het verstrekken van medicijnen. Omdat zij met hun project ‘toedieningsregistratie van geneesmiddelen’ de barcode gebruikte om toedienfouten te voorkomen.

6 Eerste Nederlandse ziekenhuis met unieke barcode op medische hulpmiddelen

Ziekenhuis Bernhoven was in 2014 het eerste ziekenhuis dat controle kreeg over zijn logistieke processen met behulp van GS1 standaarden. Voor het ziekenhuis was het belangrijk te weten welke medische hulpmiddelen bij welke patiënten werden gebruikt. Om zo veilig mogelijk te werken, moesten de hulpmiddelen snel en gemakkelijk worden geregistreerd en goed controleerbaar, en dus traceerbaar, zijn. Ieder medisch hulpmiddel voor de OK kreeg een unieke GS1 barcode. Een internationale test - GS1-test Global Traceability Standard for Healthcare - liet zien dat Bernhoven het traject helemaal op orde had: ieder medisch hulpmiddel voor de OK had een unieke barcode. De kans op fouten nam af, voorraden werden teruggeschroefd en derving door expiratie werd nihil.