Digitaal productpaspoort vraagt om input van alle ketenpartijen

De transitie naar een circulaire economie is onderdeel van de Green Deal, een veelomvattend plan van de Europese Unie om de economie te verduurzamen. Een essentieel onderdeel van die transitie is het creëren van digitale productpaspoorten. Het betekent dat je informatie nodig hebt vanaf de allereerste schakel in de keten, de reis van het product naar de consument tot aan hergebruik.

Voor het productpaspoort van batterijen is al een eerste voorbeeld beschikbaar. Met die voor textiel en elektronica is een start gemaakt. Het is een combinatie van traceerbaarheid, transparantie en betrouwbare identificatie die noodzakelijk wordt en daarin spelen identificatie en data een sleutelrol. De GS1 standaarden bieden hierin dé wereldwijde taal die helpt om dit proces te stroomlijnen.

Niaga: opzetten circulaire businessmodellen zonder productpaspoort bijna onmogelijk

Niaga helpt onder andere matras-, tapijt- en meubelproducenten met het opzetten van circulaire businessmodellen. Zonder productpaspoort is dat bijna onmogelijk, Sascha Bloemhoff, marketing directeur van Niaga stelt Bloemhoff. “Daarin legt de producent vast welke ingrediënten hij heeft gebruikt, net zoals foodproducenten al op het etiket zetten. Zonder die informatie kan een recyclingbedrijf het product niet recyclen en kan een reparatiebedrijf niet repareren.”

Het creëren van al die digitale productpaspoorten is een enorme klus, vertelde stelt Bloemhoff . “Wat nog ontbreekt, is een infrastructuur voor de circulaire economie. Die proberen we nu in korte tijd op te zetten. Vergelijk het met ons betalingsverkeer: het is alsof we in één keer overstappen van een situatie met contant geld en acceptgiro’s naar een situatie met IBAN-nummers, iDEAL en contactloos betalen.”

Voorlopige lijst met data

In een productpaspoort kan veel data worden vastgelegd. Op een voorlopige lijst - die nog niet definitief door de Europese Commissie is vastgesteld -  staat de naam van het product en de producent, de locatie van de fabriek, de herkomst van de gebruikte materialen en instructies voor gebruik, recycling en of demontage. “Met een productpaspoort is heel veel mogelijk”, zei Michiel van Yperen op het GS1 congres, die namens MVO Nederland de transitie naar een circulaire textielketen begeleidt.

Iedereen heeft zijn eigen wensen, heeft Van Yperen gemerkt in gesprekken met textielbedrijven. Voor sorteerbedrijven is het bijvoorbeeld belangrijk dat kledingstukken zijn getagt, om ze automatisch te kunnen sorteren. Voor recyclingspecialisten is het belangrijk om te weten of de kleding behandeld is met chemicaliën. “Want als er PFAS in zit, kunnen ze wel stoppen met recyclen.”

Coalition of the willing in textielketen

Van Yperen heeft verschillende partijen uit de textielketen aan tafel gezet om te inventariseren wat er in een productpaspoort zou moeten staan. Ook heeft hij hen gevraagd aan welke randvoorwaarden het moet voldoen. “Het moet simpel en niet te duur zijn. Het moet open en toegankelijk zijn op basis van open standaarden. Wij zijn nu bezig een ‘coalition of the willing’ waarmee we willen aangeven welke richting wij als textielsector willen inslaan.”

Leren van brandweerpakken

Daarbij kan de textielsector veel leren van European Safety Services (ESS), fabrikant van o.a. brandweerpakken die in de maritieme sector worden gebruikt. Die brandweerpakken staan met meer dan 200.000 andere veiligheidsproducten in een grote database van de European Maritime Safety Agency (EMSA). Samen met GS1 hebben zij een unieke identificatiecode geïntroduceerd waarmee kan worden gecheckt of een product over de juiste veiligheidscertificaten beschikt.

Volgens Christian Weststrate van ESS is dat een goede opstap naar een digitaal productpaspoort. Zijn tips: kijk niet alleen naar je eigen proces, maar naar de hele keten. “En probeer niet eerst de perfecte oplossing uit te denken, maar begin gewoon. En gebruik wat al beschikbaar is. Ga niet het wiel opnieuw uitvinden.”

Niet kopiëren, maar verwijzen

In dat laatste advies kan Loek Boortman zich goed vinden. Als chief technology officer (CTO) van GS1 Nederland houdt hij zich bezig met de techniek achter het digitale productpaspoort. “Wij gaan er vanuit dat veel data al beschikbaar is. Stap 1 in het opzetten van een productpaspoort bestaat uit het aangeven waar die data staat. We willen al die data niet opnieuw kopiëren naar een database, maar ernaar verwijzen.”

De volgende stap is het genereren van de 2D-barcode met een unieke identificatiecode waaraan het digitale productpaspoort is gekoppeld. Wie die code met zijn telefoon scant, kan het productpaspoort openen. “Tussen deze twee stappen hoort nog een andere stap. Want zoals gezegd hebben we geïdentificeerd in welke bronnen alle data staan. Er moet dus iets gebeuren waardoor we na het scannen van de 2D-barcode naar die bronnen kunnen verwijzen. We willen immers die data niet kopiëren, maar in de bronnen laten staan. Hoe die stap precies eruit komt te zien, is nog niet helemaal duidelijk. GS1 is door de Europese Unie gevraagd om met een groot aantal andere partijen binnen een consortium over dit soort vraagstukken na te denken.”

Drie paspoorten per jaar

Voordat exact kan worden vastgesteld hoe het digitale productpaspoort eruit moet zien, moet eerst de zogenaamde Ecodesign for Sustainable Product Regulation (ESPR) - de specifieke wetgeving waar het digitale product paspoort onderdeel van uit maakt - definitief worden goedgekeurd. Het moet in 2024 duidelijk zijn welke data wel en niet moet worden vastgelegd. Daarna moeten de afspraken per productgroep worden vastgelegd in zogenaamde Delegated Acts. In totaal gaat het om 30 Delegated Acts, 3 per jaar.

Jan Merckx, specialist duurzaamheid bij GS1 Nederland vraagt om geduld: “Zoals al aangegeven zijn batterijen, textiel en elektronica als eerste aan de beurt. Dat zijn de producten met de grootste impact op het milieu. De eerste productpaspoorten worden in 2026 of 2027 verwacht  Eén ding is zeker: het productpaspoort komt er. Dus onze boodschap is: benoem je ambassadeur(s) en bereid je samen met je ketenpartijen voor.”